Onlangs bracht ik tijdens een korte vakantie op Sicilië een bezoek aan de domkerk van Syracuse. Een indrukwekkende barokke kerk, die van binnen verdacht veel leek op een Griekse tempel. Dat klopte. De kerk bleek een bijzondere geschiedenis te hebben. Gestart als heiligdom voor de Griekse goden, was hij in de zevende eeuw in gebruik genomen als moskee en vervolgens omgevormd tot kathedraal.
Wanneer aanhangers van een andere religie ergens de macht overnemen moeten oude heiligdommen het vaak ontgelden. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij de kerstening van onze streken in de achtste eeuw: missionaris Bonifatius liet in 723 de heilige Donareik van de Friezen omhakken en zo’n vijftig jaar later gaf Karel de Grote opdracht de heilige zuil van de Saksen, de Irminsol, neer te halen. In de zestiende eeuw leidde de opkomst van het protestantisme in de Nederlanden ertoe dat heel wat heiligenbeelden hun hoofd en ledematen verloren. En op dit moment lijkt er een flinke beeldenstorm gaande in Syrië en Irak. Het zijn gebeurtenissen die tijdgenoten diep kunnen raken – en dat is ook precies de bedoeling.
Maar het vernielen van andermans heilige plekken mag dan een sterk staaltje machtsvertoon zijn, erg economisch is het niet. Hergebruik is dat wel. En dat is dan ook wat er in de loop van de geschiedenis vaak gebeurde. Oude goden maakten plaats voor nieuwe, tempels werden omgebouwd tot kerken of moskeeën, symbolen werden aangepast of overgenomen. Veel heilige plaatsen kennen een lange traditie waarbij de ene religie de andere opvolgde.
Daar zijn overal in de wereld voorbeelden van te zien. Maar je hoeft er geen verre reis voor te maken want een interessant exemplaar bevindt zich in onze achtertuin. In Elst om precies te zijn. Waar in de achtste eeuw op de resten van twee Romeinse tempels een christelijke kerk werd gebouwd, gewijd aan onze regionale missionaris Werenfried. In de kelder van de huidige monumentale kerk zijn de resten van die tempels nog goed te zien. En dat is bijzonder want elders in ons land zijn Romeinse tempels al lang uit beeld verdwenen. Zo zorgde, paradoxaal genoeg, het toe-eigenen van een ouder heiligdom voor het behoud ervan. In Elst net zozeer als in Syracuse.